Zgoda na leczenie fizjoterapeutyczne

Co powinien wiedzieć pacjent przed rozpoczęciem terapii? Czy zgoda jest niezbędna nawet przy najprostszym badaniu? Czy powinna mieć pisemną formę? Czy możesz rozpocząć zabieg, jeśli tylko jeden z rodziców zgadza się na leczenie dziecka?  Jeśli jeszcze nie znasz odpowiedzi na te pytania, koniecznie przeczytaj nasz artykuł!

To, że na rozpoczęcie leczenia niezbędna jest zgoda pacjenta jest oczywiste. Mniej intuicyjne jest już to, że zgodę należy uzyskać absolutnie na każde świadczenie medyczne, niezależnie od poziomu związanego z nim ryzyka.

Pewnie zadajesz sobie teraz pytanie: „Jak to na każde? To, że na transplantację serca potrzebna jest zgoda pacjenta to rozumiem, ale na zwyczajne badanie w gabinecie też?” Dokładnie tak. Jedyną różnicę stanowi forma, w której pacjent tej zgody udziela.

Oświadczenie woli pacjenta o poddaniu się leczeniu może być wyrażone „ustnie albo przez takie zachowanie (…), które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się czynnościom proponowanym przez osobę wykonującą zawód medyczny (…)”. Tak pojmowana zgoda może zostać udzielona gestem (np. skinieniem głowy) lub być odczytana z całokształtu okoliczności. Przy prostych procedurach możemy uznać, że pacjent wyraził w pełni skuteczną zgodę rozbierając się do badania.

Zgoda pisemna jest wymagana jedynie przy leczeniu operacyjnym i zabiegach o podwyższonym ryzyku. Dla zachowania formy wystarczający będzie własnoręczny podpis pacjenta pod odpowiednio przygotowanym oświadczeniem. „Leczenie operacyjne” to termin, który nie wymaga interpretacji, natomiast czym są „zabiegi o podwyższonym ryzyku”?

Oceny powinieneś dokonać dla każdego przypadku indywidualnie. Do podjęcia decyzji powinieneś użyć przede wszystkim swojej wiedzy i doświadczenia medycznego. Jeśli według Ciebie, ryzyko leczenia danego pacjenta jest większe niż statystyczne, powinieneś zadbać o uzyskanie pisemnej zgody.  

Czy wystarczy pamiętać o odpowiedniej formie zgody?

Niestety nie. Niezależnie od tego na jaki zabieg czy badanie uzyskujesz zgodę, powinieneś spełnić kilka wymagań, które sprawią, że oświadczenie woli pacjenta będzie skuteczne.

Uwaga!! Niespełnienie któregoś z tych warunków sprawi, że udzielona zgoda będzie traktowana tak, jakby w ogóle nie istniała. Leczenie wdrożone bez aprobaty pacjenta przestaje być legalne i w świetle polskiego prawa staje się przestępstwem w myśl art. 192 Kodeksu Karnego.

Schemat przedstawiający przesłanki poprawnie zebranej zgody pacjenta rozrysowaliśmy poniżej. Jestem pewien, że większość z nich naturalnie realizujesz już w swojej pracy. Niejednokrotnie nie zdając sobie pewnie sprawy z tego, że są wymagane prawnie.

Kto udziela zgodny na leczenie?

Naturalnie, w pierwszej kolejności zgodzić powinien się sam pacjent. Nic nadzwyczajnego. Sama konstrukcja zgody na udzielenie świadczenia medycznego chroni przecież jego wolność i możliwość autonomicznego samostanowienia. Pacjent, aby móc wyrazić skuteczną zgodę na leczenie, powinien mieć pełną zdolność do czynności prawnych oraz znajdować się w stanie umożliwiającym świadome wyrażenie deklaracji.

Pierwszej przesłanki nie spełniają pacjenci niepełnoletni. W ich imieniu występują rodzice lub prawni opiekunowie. Zasadniczo, władza rodzicielska przysługuje w równym stopniu obojgu rodzicom. Każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy. Jednak w istotnych dla dziecka sprawach rodzice rozstrzygają wspólnie. Do katalogu takich spraw zalicza się także decyzje o leczeniu dziecka.  

Czy to oznacza, że za każdym razem, gdy mały pacjent pojawia się tylko z jednym rodzicem, telefonować do drugiego? Na szczęście nie. Przyjmuje się, że dla zabiegów prostych, udzielanych ambulatoryjnie, wystarczy zgoda jednego z rodziców. Nie dotyczy to jednak sytuacji, w której oboje są na miejscu. Co zrobić, kiedy nie mogą się zgodzić w kwestii leczenia malucha? Z pewnością nie możesz uznać jednej strony, a zdania drugiej odrzucić. Takie spory może rozstrzygnąć tylko sąd opiekuńczy.

Małoletni, którzy ukończyli 16 rok życia, stanowią odrębną kategorię, która troszkę komplikuje sprawę. Zgoda rodziców nadal jest wymagana, jednak pod uwagę musi zostać wzięte także zdanie nieletniego pacjenta. Podobnie i w tym przypadku. Jeśli rodzic nie osiągnie porozumienia z własnym dzieckiem spór może rozwiązać jedynie sąd.

Pełnej zdolności do czynności prawnych nie posiadają także osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Są to ludzie, którzy ze względu na stan zdrowia lub silne uzależnienia nie mogą świadomie podejmować decyzji i potrzebują pomocy w prowadzeniu swoich spraw. Ubezwłasnowolnienie musi być orzeczone przez sąd.  Tacy pacjenci są reprezentowani przez swoich opiekunów prawnych.

Zgoda uświadomiona – na czym polega?

Podjęcie decyzji o własnym zdrowiu wymaga posiadania odpowiedniej wiedzy. Konieczne jest zatem poinformowanie pacjenta o dokładnym przebiegu procedur i spodziewanych oraz możliwych rezultatach. Jedynie wówczas, gdy posiada on pełną i zrozumiałą wiedzę, może podjąć decyzję gwarantującą realizację wolności decydowania o własnym życiu i zdrowiu. Skuteczną zgodę, wyrażoną przy pełnym zrozumieniu nazywamy, „zgodą uświadomioną”.

Prawo pacjenta do informacji jest związane z obowiązkiem po stronie osoby wykonującej zawód medyczny. W literaturze prawniczej i wyrokach polskich sądów panuje jednomyślny pogląd, że niewykonanie tego obowiązku w ogóle, ewentualne przekazanie informacji w sposób niepełny, nieprzystępny lub niezrozumiały powoduje, że wyrażona aprobata jest dotknięta bardzo poważną wadą. Dyskwalifikuje ona taką zgodę i powoduje, że zachodzi sytuacja, jakby jej w ogóle nie było.

Jakie informacje powinieneś przekazać pacjentowi? Z pomocą przychodzi katalog zawarty w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Zgodnie z jej art. 9 ust. 2 pacjent ma prawo do uzyskania informacji na temat:

1) stanu zdrowia i rozpoznania,

2) proponowanych i możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych,

3) następstwach zastosowania albo zaniechania możliwych i proponowanych metod diagnostycznych i terapeutycznych,

4) wynikach leczenia oraz rokowaniu.

Warunkiem skuteczności zgody jest nie tylko kompleksowe udzielenie wszystkich wymaganych informacji, ale także dostosowanie formy przekazu do wiedzy i możliwości chorego. Oznacza to, że powinieneś unikać fachowego nazewnictwa, parametrów liczbowych i skrótów.

Warunkiem skutecznego udzielenia zgody jest jej „uświadomiony” charakter. Istotne jest nie tylko przekazanie informacji, ale także pełne zrozumienie po stronie pacjenta. Dlatego nie korzystaj raczej z gotowych formularzy zgody. Wprawdzie dokładnie opisują wszystkie aspekty danej procedury. Nie uwzględniają jednak subiektywnego podejścia do pacjenta.

Czy zatem w każdym przypadku powinieneś dokładnie przemyśleć komunikat i zindywidualizować go, tak aby pacjent otrzymał jak najbardziej szczegółowe informacje? Co do zasady tak. Im bardziej skomplikowane leczenie proponujesz wdrożyć, tym dokładniej powinieneś wyjaśnić wszystkie elementy i konsekwencje dalszego działania. W złożonych przypadkach powinieneś skłonić się w kierunku subiektywnego przekazu. Weź pod uwagę wykształcenie pacjenta, jego wiek i stan zdrowia. Upewnij się zawsze, czy zostałeś dobrze zrozumiany.

W przypadku prostych zabiegów oraz rutynowych i nieinwazyjnych metod działania możesz oprzeć się na „zasadzie racjonalnego pacjenta.” Takie podejście jest oparte na założeniu, że każdy średnio wykształcony człowiek posiada zasób wiedzy i pojęć niezbędny do zrozumienia podstawowych działań w sferze medycznej. W prostszych przypadkach możesz sobie wyobrazić, że mówisz do przeciętnego Kowalskiego, który w szkole średniej miał czwórki z biologii. Taki komunikat może być uśredniony, posiadać mnie cech informacji zindywidualizowanej.

Czy polski medyk pyta o zgodę?

Ciekawe badania w tej sferze przeprowadził CBOS kilka lat temu. Co prawda, dotyczyły one wyłącznie lekarzy, ale doskonale pokazuje, że problem świadomego informowania pacjentów jeszcze kilka lat temu był całkiem żywy.

Praktycznie co 5 pacjent nie był informowany przez swojego lekarza o stanie zdrowia i przebiegu leczenia. Można się zastanawiać, czy wyniki są miarodajne. To, że pacjenci tak stwierdzili w ankiecie, nie znaczy przecież, że dokładnie tak było. Trzeba wziąć jednak pod uwagę, że to na medyku ciąży obowiązek udowodnienia, że poprawnie udzielił wszystkich informacji i zwrócił się do pacjenta z prośbą o udzielenie zgody. Dlatego pamiętaj! Nigdy nie czekaj aż pacjent poprosi Cię o szczegółowe informacje na temat swojego stanu zdrowia. Obowiązek ciąży bezpośrednio na Tobie.

Fakt poinformowania pacjenta i udzielenia zgody na leczenie odnotuj zawsze w dokumentacji medycznej. W RSQ Physio każdy formularz przebiegu terapii rozpoczyna się odpowiednim check boxem, który wystarczy zaznaczyć, aby poprawić prawne bezpieczeństwo praktyki!

Podstawa prawna:

Dz.U.2017.0.1318 t.j. - Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta

Dz.U.2015.0.2082 t.j. - Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy